Od 1969 roku naszym bohaterem jest bat.”Parasol”. Oddział ten powstał na przełomie lipca i sierpnia 1943 roku (przyjmowana data: 1.VIII) w wyniku reorganizacji warszawskich GS-ów i przejął zadania oddziału Osa-Kosa (Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych) rozbitego w wyniku licznych aresztowań. Misję utworzenia oddziału dowódca Kedywu płk. Emil Fieldorf „Nil” powierzył „cichociemnemu” kpt. Adamowi Borysowi ps. „Pług” (w oddziale najbardziej znany jako „Dyrektor”). Nie został on wzięty „z powietrza”. Obserwował działania GS od dłuższego czasu (m.in był obserwatorem w akcji pod Celestynowem) i to on wyszedł z propozycją utworzenia oddziału do zadań specjalnych składającego się z młodzieży harcerskiej jako osób pewnych (ryzyko dekonspiracji nad kuflem piwa było nikłe), inteligentnych, karnych, otrzaskanych z bronią. Korzenie oddziału wywodzą się z OS „Wisła” (OS „Jerzy” dow. Ryszard Białous „Jerzy” – później batalion „Zośka”). Nowoutworzonej, „wydzielonej”, kompanii nadano nazwę „Agat”. Kryptonim oddziału – antygestapo – wyraźnie określał zakres zadań, jakie staną przed tą formacją zbrojną. Miało być to wykonywanie wyroków śmierci na najwyższych rangą i najokrutniejszych zbrodniarzach hitlerowskich.
Struktura oddziału w momencie tworzenia:
Dowództwo
dowódca oddziału: kpt. Adam Borys „Pług” („Dyrektor”, „Kar”, „Bryl”, „Pal”)
adiutant: Józef Saski „Katoda”
łączniczka: Halina Kalinowska-Olszewska „Marysia”
szef wywiadu: Aleksander Kunicki, ps.”Rayski”
szef kwatermistrzostwa: Wiesław Raciborski „Robert”
I pluton
dowódca: Jerzy Zborowski „Jeremi”
z-ca: Bronisław Pietraszewicz „Lot”
dowódcy drużyn:
– Bronisław Pietraszewicz „Lot”
– Stanisław Huskowski „Ali”
– Jan Kordulski „Żbik”
dowódca sekcji łączniczek:Halina Grabowska „Zeta”
II pluton
dowódca: Jerzy Zapadko „Mirski”
z-ca: Kazimierz Kardaś „Orkan”
dow. drużyn:
– Stanisław Jastrzębski „Kopeć”
– Krystyn Strzelecki „Zawał”
– Jan Kołomyjski „Ossoria”
dow. sekcji łączniczek: Irena Malento „Jenny”
III pluton
dowódca: Wacław Dunin-Karwicki „Luty”
z-ca: Antonii Biernawski „Dryl”
dow. drużyn
– Stefan Pakuła „Maryla”
– Henryk Nowak „Heniek”
– Tadeusz Wronowski „Przygoda”
dow. sekcji łączniczek: Halina Strachalska-Dunin-Karwicka „Janina”
W późniejszym okresie utworzona także służbę sanitarną, którą kierował „Dr Maks” (Zygmunt Dworak) oraz służbę „moto”, którą kierował „Korczak” – Zygmunt Świątkowski.
Nowoutworzony oddzial otrzymal kryptonim „Agat” i liczył ok. 90 osób.
Akcje:
- Pierwszym celem oddziału miał być Bürkl, komendant Pawiaka – wsławiony wśród więźniarek okrucieństwem i sadystycznym znęcaniem się nad osadzonymi tam ludźmi.
data akcji: 7.IX.1943, akcja udana - Kretschmann – z-ca komendanta obozu karnego na Gęsiej
data: 24.IX.1943, akcja udana - Weffels – szef „Serbii” (żeńskiej części Pawiaka)
data: 1.X.1943, akcja udana - Milke – zamiast volksdeutscha i funkjonariusza Sicherheitpolizei zastrzelono kierownika walki z sabotażem i dywersją porucznika gestapo Lechnera, przełożonego Milkego.
data: 5.X.1943, akcja (z pewnym zastrzeżeniem) udana choć nie wykonano rozkazu. - Früchwirth – zamiast niego zabito Stephana Kleina data: 25.X.1943, akcja udana (z zastrzeżeniami j.w).
- Hergl – w wyniku błędu w przeprowadzeniu akcji Anton Hergl został tylko ranny.
data: 10.XII.1943, akcja nieudana - Braun – Emil Braun był kierownikiem urzędu mieszkaniowego. Kierował planami wysiedlenia ludności i utworzenia z Warszaway stutysięcznego miasta.
data: 13.XII.1943, akcja udana - Myrcha – volksdeutsch, współpracownik Hergla – pomagał w wykrywaniu nielegalnych drukarnii. data: 15.XII.1943, akcja udana
- Kutschera – gen. SS-Brigadeführer und Generalmajor der Polizei, Franz Kutschera był dowódcą SS i policji na dystrykt warszawaski. To on rozwinął w Warszawie akcje terroru o niespotykanych dotąd rozmiarach. Za jago kadencji w Warszawie zaczęto rozstrzeliwać więźniów na ulicach miasta. Akcja przeciw niemu była planowana szczególnie starannie. Mimo tego powodzenie akcji zostało okupione śmiercią czterech ludzi – „Lota”, „Cichego”, „Juna” i „Sokoła”.
data:1.II.1944, akcja udana - Rodewald – zamiast niego zastrzelono Erwina Gressera. Sam Rodewald brał później udział w pacyfikacji Powstania.
data: 26.IV.1944, akcja nieudana - Stamm – dowódca wydziału IV urzędu dowódcy policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa dystryktu warszawskiego (był to najważniejszy wydział tegoż urzędu noszący nazwę „Gegner und Abwehr”, co powszechnie oznaczało gestapo).
data: 6.V.1944, akcja nieudana - Hahn – akcja nie doszła do skutku mimo kilkukrotnego „wystawiania”,
data:VI.1944 - Koppe – dowódca SS i policji w dystrykcie krakowskim.
data: 11.VII.1944, akcja nieudana
„Parasol” w Powstaniu Warszawskim
W połowie maja lub na początku czerwca oddział został zreorganizowany. Utworzono zeń pełnowartościowy batalion liczący 360 (w połowie lipca – 440 a w pierwszych dniach powstania – 570) ludzi i trzy kompanie, służbę medyczną, motorową, komórkę wywiadu, kwatermistrzostwo.
Jako odział elitarny został „Parasol” przydzielony (wraz z „Zośką”, bat. „Czata”, „Pięść” i innymi) do odwodowych jednostek zgrupowania pod dowództwem płk. Jana Mazurkiewicza – „Radosława”. Niestety, już od pierwszych dni powstania (3.VIII) zgrupowanie znalazło się na głównym fronciew walk z siłami SS Dirlewagnera i elitarną jednostką pancerną „Hermann Göring”. Zadaniem „Parasola” było utrzymanie linii ulicy młynarskiej (cmentarzy wolskich). Zagorzałe walki w tej dzielnicy trwały do 11.VIII. „Nasz” batalion opuścił jednak Wolę już 9.VIII na skutek dużych strat. 6.VIII ciężko ranny został dowódca oddziału mjr. „Pług”. Dowództwo po nim przejął ppor. Jerzy Zborowski „Jeremi”.
Po ewakuacji na Starówkę batalion walczył jako odwód dowódcy grupy „Północ” płk. „Wachnowskiego” (Karola Ziemskiego). Na kwatery otrzymał m.in. pomieszczenia w Pałacu Krasińskich (przy Miodowej, dziś – na przeciw Pomnika Powstania Warszawskiego). Od 13 do 31 sierpnia batalion toczył ciężkie boje na Starym Mieście. Ostatniego dnia tego miesiąca razem z innymi staromiejskimi oddziałami ewakułował się na śródmieście. Tam, w wyniku cięzkich strat obu batalionów harcerskich nastąpiła reorganizacja oddziałów i utworzono jeden batalion, w którego skład wchodziły kompanie „Zośka” i „Parasol”.
3.IX oddział otrzymał nowe zadanie – utrzymać pozycje nad Wisłą. Brzeg rzeki stał się teraz (po przebiciu arterii wschód-zachód przez mosty Poniatowskiego i średnicowy) najbardziej strategicznym miejscem w mieście – Niemcy nie mogli dopuścić do desantu wojsk A.Czerwonej. Dowództwo radzieckie nie planowało jednak takiej operacjii w najbliższym czasie. Za samodzielną decyzję o pomocy powstaniu (desant kilku batalionów 1 Armii LWP) gen. Zygmunt Berling został odwołany ze swego stanowiska.
Na Czerniakowie „Parasol” doczekał epilogu walk powstańczych, chociaż część oddziału 22.IX przeszła na Mokotów (okolice ulic Odyńca i Kazimierzowskiej) a 27.IX – kolejne niedobitki (kilkanaście osób) na śródmieście. Podczas ewakuacji z Czerniakowa do niewoli dostal się „Jeremi” wraz z żoną – Janiną Trojanowską-Zborowską „Niną”. Oboje powstania nie przeżyli. Ostatnim powstańczym dowódcą „Parasola” został Jerzy-Zapadko „Mirski”.
Straty oddziału w czasie powstania:
Wola – 80 żołnierzy
Stare Miasto ok. 120 osób
Czerniaków – 80 osób
Po wojnie
Po roku 1956 zostało zorganizowane środowisko byłych żołnierzy batalionu „Parasol”, które istnieje do dziś przy Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
11 listopada 1968 Oddział otrzymał na mocy uchwały Kapituły w Londynie Srebrny Krzyż Orderu Virtuti Militari.
8 czerwca 1969 nasz szczep jako pierwszy w Polsce przyjął imię batalionu „Parasol”.
W 1997 r. batalion dywersyjno-wywiadowczy 1. Pułku Specjalnego „Komandosi” w Lublińcu przejął tradycje i nazwę batalionu „Parasol” AK.
Zapraszamy też do zapoznania się z krótkimi charakterystykami niektórych członków „Parasola”.